En televidprogramo pri la nuna tutmonda financa krizo oni klarigis kelkajn kaŭzojn. Unu estas invento de “valorpaperigo”, t.e dispartigi kaj rekombini hipotekajn kreditojn en pakaĵojn, kiujn oni vendas kiel valorpaperojn. Financsitoj pensis, ke tiu manipulado faras ilian investadon pli sekura.
Poste pli saĝaj financistoj elpensis gajni (fraŭdi) profiton investante prunteprenitan monon al valorpaperoj. Tiu serio da manipuladoj per valorpapero ŝveligis la financan merkaton pluroble pli granda ol la reala merkato.
Okazis stumblo ĉe konstruado de loĝdomoj en Usono. Tio ĉi kaŭzis fiasketojn de hipotekaj kreditoj. Trapikite, tro ŝveligita balonego malŝveliĝas pli kaj pli. Oni pagas pro fi-financistoj.